“Üç Ayaklı Kedi”: 18. İstanbul Bienali Şehri Sanatla Birleştiriyor

İstanbul, iki yılda bir çağdaş sanatın uluslararası nabzını tutan İstanbul Bienali ile şehri adeta bir sanat merkezine dönüştürüyor. Sanatçılar, sergi mekânları ve kamusal alanlar aracılığıyla kentin tarihi dokusunu, sosyal belleğini ve gündelik yaşamını sanatla buluşturuyor. Bu yönüyle bienal, sadece bir sergi değil; şehrin ritmini, geçmişini ve geleceğe dair olasılıklarını gözlemleyerek deneyimleme fırsatı sunan bir sanat alanı olarak öne çıkıyor.

Bu yıl Christine Tohme'nin küratörlüğünde gerçekleşen 18. İstanbul Bienali, "Üç Ayaklı Kedi" başlığıyla sınırları bir adım daha ileri taşıyor. Bienal; kamusal alanlar, mimari yapılar ve sokak dokusuyla iç içe geçmiş bir deneyim sunacak. Üç ayaklı programın ilk ayağı olan bu bölüm, 2025'te başlayacak, 2026'da yerel inisiyatifler ve akademik çalışmalarla devam edecek, son aşamada ise atölye ve sergilerle tamamlanacak.

Bienal, "kendini koruma" ve "gelecek olasılıkları" temaları etrafında şekilleniyor; sanatçılar eserlerini sokak, kamuya açık alanlar ve binaların fiziksel karakteriyle kurdukları bağlar üzerinden sunuyor. Bu sayede mekân seçimi yalnızca bir dekor değil, sanatın içerikle kurduğu ilişkiyi güçlendiren kritik bir unsur hâline geliyor. Tarihi hanlar, eski okullar ve sokak geçitleri, şehir yaşamının katmanlarını ve kentlilerin gündelik deneyimini sahneye taşıyor.

18. İstanbul Bienali Mekanları

20 Eylül–23 Kasım 2025 tarihleri arasında gezilebilecek bu ilk bölümde, 30'dan fazla ülkeden 47 sanatçının işleri Beyoğlu-Karaköy hattındaki sekiz farklı mekânda izleyiciyle buluşacak. Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi'nden Galata Rum Okulu'na, Zihni Han'dan İstiklal Caddesi üzerindeki Elhamra Han'a uzanan güzergâh, yürüyerek keşfedilebilecek bir rota sunarken, mekânların tarihi ve mimari zenginliği bienale ayrı bir derinlik katıyor.

Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi - Tophane

18. İstanbul Bienali'nin Beyoğlu-Karaköy hattındaki keşif rotası, ziyaretçileri Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi'nden karşılıyor. 1869 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Aziz Vincent de Paul'ün Yardımsever Kızları cemiyetine yetimhane olarak tahsis edilen bu alan, aynı yıl açılan Saint-Joseph Fransız Yetimhanesi ve bitişiğindeki Saint Eugène İlkokulu ile birlikte uzun yıllar hizmet vermişti. Yapının zamanla kullanılamaz hâle gelmesi ve mülkiyet süreçleri nedeniyle uzun süre boş kalan alan, günümüzde Beyoğlu Belediyesi tarafından restore edilerek "Tophane Mekân" adıyla kamusal bir sosyal tesis olarak düzenlenmiş durumda. Eskiden bostanlar, teraslar, kuyular ve akan su kaynaklarıyla zenginleşen bahçe, bugün bienal rotasının ilk durağı olarak ziyaretçileri karşılıyor ve şehrin geçmişiyle sanatı buluşturan bir başlangıç noktası oluşturuyor.

Sanatçılar: Khalil Rabah

Adres: Tomtom Mahallesi, Boğazkesen Caddesi No: 65 Beyoğlu/İstanbul

Galata Rum Okulu - Galata

Rota, Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi'nden sonra Karaköy'de yer alan Galata Rum Okulu'na devam ediyor. 1885'te hayırsever Eleni Zarifi'nin bağışıyla eklektik neoklasik üslupta inşa edilen bu okul, 1910'da kapılarını açtı ve 1988'e kadar Galata'nın Rum cemaatinden pek çok öğrenci yetiştirdi. 2000–2007 yılları arasında kısa bir süre anaokulu olarak kullanıldıktan sonra, 2015 itibarıyla tüm eğitim faaliyetleri sona erdi. Bugün ise 18. İstanbul Bienali'nin rotasında sanat ve kültür etkinliklerine ev sahipliği yapan önemli mekânlardan biri olarak öne çıkıyor. Okul, geçmişte İstanbul Tasarım Bienali'nin 2012, 2014 ve 2016 yıllarındaki mekânı olmuş; ayrıca 13., 14. ve 15. İstanbul Bienalleri'ne (2013, 2015, 2017) de alan sağlamıştı. 2019–2023 yılları arasında Marina ve Athanasios Martinos'un destekleriyle Tabanlıoğlu Mimarlık, Murat Tabanlıoğlu ve Prof. George Penelis ile Dr. Gregory Penelis'in proje yönetiminde gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarıyla yenilenen Galata Rum Okulu, bugün hem tarihi dokusunu koruyor hem de bienalin ziyaretçilerine modern bir sergi deneyimi sunuyor.

Sanatçılar: Nolan Oswald Dennis, İpek Duben, Ali Eyal, Simone Fattal, Lou Fauroux, Lungiswa Gqunta, Kongkee, Seta Manoukian, Merve Mepa, Naomi Rincón-Gallardo, Ana Vaz, Akram Zaatari, Ayman Zedani

Adres: Kemankeş Karamustafapaşa Mahallesi, Kemeraltı Caddesi, No: 25 Karaköy, Beyoğlu/İstanbul

Meclis-i Mebusan 35 - Fındıklı

Fındıklı'da yer alan Meclis-i Mebusan Caddesi 35 numaralı bina, 1983 yılında inşa edilmiş ve Türk sanayi şirketi Borusan'a ait. 2013–2019 yılları arasında, şehirlerin geleceğini tasarlamaya yönelik küresel kent laboratuvarları ağı Studio-X'in İstanbul ayağına ev sahipliği yaparak şehircilik, mimarlık ve politika ekseninde etkinlik, araştırma ve konferansların merkezi oldu. 2016 ve 2018 yıllarında İstanbul Tasarım Bienali'nin mekânları arasında bulunan bu bina, 18. İstanbul Bienali kapsamında zemin katıyla yeniden canlanıyor ve bienalin rotasında ziyaretçilere hem tarih hem de çağdaş sanat deneyimi sunuyor.

Sanatçılar: Eva Fàbregas, Pilar Quinteros, VASKOS

Adres: Pürtelaş Hasan Efendi Mahallesi, Meclis-i Mebusan Caddesi No: 35 Fındıklı, Beyoğlu/İstanbul

Külah Fabrikası - Karaköy

Karaköy'ün arka sokaklarında gizlenen Külah Fabrikası, bienalin rotasında keşfedilecek sıradışı duraklardan biri. Eski dondurma külahı üretim alanı olan iki katlı, yüksek tavanlı bu bina, grafitilerle kaplı ham tuğla cephesi ve ağır demir kapılarıyla dikkat çekiyor. Zaman içinde farklı kültürel deneyimlere ev sahipliği yapan yapı, dönem dönem zanaatçı pazarları ve sergilerle; daha sonra yerel bir müzik grubunun stüdyosu ve konser alanı olarak kullanılarak yeniden hayat buldu. Soylulaşmanın ve ticarileşmenin hızlı yaşandığı Karaköy'de, Külah Fabrikası bugün 18. İstanbul Bienali kapsamında kültürel etkileşimin ve sanatın nabzını tutan bir mekân olarak ziyaretçilerini karşılıyor.

Sanatçılar: Doruntina Kastrati, Claudia Pagès Rabal

Adres: Kemankeş Karamustafapaşa Mahallesi, Murakıp Sokak No: 12 Karaköy, Beyoğlu/İstanbul

Zihni Han - Karaköy

Tophane'de, İstanbul'u Doğu Akdeniz'e bağlayan tarihi rıhtımın hemen yanında yükselen Zihni Han, bienalin Karaköy hattındaki önemli duraklarından biri. 1930'da bir gemi acenteliğinin merkezi olarak inşa edilen ve 1973'te yeniden yapılan beş katlı sade ticari bina, bölgenin çehresini değiştiren Galataport projesi ortasında özgün yapısını koruyor. 18. İstanbul Bienali kapsamında sanat eserlerine ev sahipliği yapacak şekilde yakın dönemde yenilenen Zihni Han, tarih ve çağdaş sanatın buluştuğu mekânlardan biri olarak ziyaretçilerini karşılıyor.

Sanatçılar: Abdullah Al Saadi, Willy Aractingi, Karimah Ashadu, Chen Ching-Yuan, Ian Davis, Celina Eceiza, Pélagie Gbaguidi, Rafik Greiss, Jasleen Kaur, Valentin Noujaïm, Marwan Rechmaoui, Sara Sadik, Stéphanie Saadé, Sohail Salem, Elif Saydam, Selma Selman

Adres: Kemankeş Karamustafapaşa Mahallesi, Tophane İskele Caddesi, No: 12 Karaköy, Beyoğlu/İstanbul

Muradiye Han - Karaköy

Karaköy'deki Muradiye Han, bienalin rotasındaki tarih ve sanat buluşmalarından biri olarak öne çıkıyor. Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın öncülerinden M. Vedad Tek tarafından tasarlanan yapı, klasik Osmanlı mimari unsurlarını Avrupa akademik tasarım ilkeleriyle harmanlıyor. 1914'te "Sabit Bey Han" adıyla tamamlanan bina, Karaköy ticaret yaşamında önemli bir merkez olmuş; Birinci Dünya Savaşı sonrasında İstanbul'un işgali sırasında Fransız askerleri tarafından kullanılmış ve Muradiye Karakolu olarak anılmaya başlanmış. 2021 yılında mimar Han Tümertekin'in öncülüğünde kapsamlı bir restorasyon geçiren binanın yenilenen zemin katı, 18. İstanbul Bienali kapsamında ziyaretçilere açılarak tarih ile çağdaş sanatın buluştuğu bir alan sunuyor.

Sanatçılar: Ana Alenso

Adres: Kemankeş Karamustafapaşa Mahallesi, Galata Şarap İskelesi Sokak, No: 10 Karaköy, Beyoğlu/İstanbul

Galeri 77 - Karaköy

Karaköy'de, Muradiye Han'ın tam karşısında yükselen Galeri 77, bienalin rotasındaki bir başka önemli durak. 1895 yılında inşa edilen dört katlı bina, başlangıçta şehrin Rum cemaatine ait bir şarap deposu olarak kullanılmış; 1930'larda ise Türk tarım kooperatifi Tariş'in Üzüm Birliği'ne ait şarap üretim ve depolama alanı hâline gelmiş. Sokağın ilerisindeki tarihi rıhtım, Ege'nin dört bir yanından gelen şarap fıçılarının uğrak noktası olarak dönemin önemli ticaret merkezlerinden biri olmuş ve günümüzde hâlâ Galata Şarap İskelesi Sokak olarak anılıyor. Yakın zamanda tadilat gören bina, 2012'de kurulan Galeri 77'ye ev sahipliği yapıyor ve 18. İstanbul Bienali kapsamında tüm katları sergi alanı olarak ziyaretçilerin deneyimine açılıyor.

Sanatçılar: Haig Aivazian, Mona Benyamin, Ola Hassanain, Dilek Winchester

Adres: Kemankeş Karamustafapaşa Mahallesi, Galata Şarap İskelesi Sokak, No: 7 Karaköy, Beyoğlu/İstanbul

Elhamra Han - İstiklal Caddesi

İstiklal Caddesi'nin kalabalığına sessizce tanıklık eden Elhamra Han, bienalin rotasındaki son duraklardan biri olarak öne çıkıyor. 1827'de şehrin ilk tiyatro salonlarından biri olarak inşa edilen yapı, zamanla dönüşüme uğramış; olağanüstü cam antresinden ötürü "Palais de Cristal" (Kristal Saray) adıyla anılan canlı bir eğlence mekânına, ardından çeşitli ticari kullanımlara evrilmiş. 20. yüzyıl boyunca müzik, tiyatro ve sinema etkinliklerine sahne olan binada 1999 yılında çıkan yangın bu dönemi sonlandırmış. Günümüzde zemin kat mağazalara, üst kattaki özel mülkler ise ağırlıklı olarak ofislere ev sahipliği yaparken, ikinci kattaki iki daire 18. İstanbul Bienali kapsamında sergi mekânı olarak sanatseverlerle buluşuyor ve tarihi yapıyı çağdaş sanatla yeniden buluşturuyor.

Sanatçılar: Mona Benyamin, Şafak Şule Kemancı, Jagdeep Raina, Riar Rizaldi, Lara Saab, Natasha Tontey, Sevil Tunaboylu

Adres: Asmalı Mescit Mahallesi, İstiklal Caddesi No:130 Taksim, Beyoğlu/İstanbul