Türkiye'nin Unesco Dünya Listesine Giren 19 Mirası| Alem Dergisi

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) 1985

13. yüzyılda Mengücekli Beyliği'nden Ahmet Şah ve karısı Melike Turan tarafından yaptırılan Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, 1985 yılında Türkiye'nin Unesco dünya miras listesine giren ilk mimari yapısı. Anadolu'nun geleneksel taş işçiliğinin en güzel örnekleri arasında yer alan Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, plan tipi ve süsleme özellikleri bakımından benzeri olmayan bir eser. İki kubbeli cami ve türbeden oluşan başyapıttaki; Darüşşifa Taç Kapısı, Cami Kuzey Taç Kapısı, Cami Batı Taç Kapısı ve Şah Mahfili Taç Kapısının her biri birbirinden farklı eşsiz bezemeleri ile göz kamaştıran birer mimarlık ve mühendislik harikası niteliğinde.

İstanbul'un Tarihi Alanları (İstanbul) 1985

Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlayan; Roma, Doğu Roma ve Osmanlı gibi büyük İmparatorluklara başkentlik yapan; görkemli geçmişi ile farklı dinleri, kültürleri ve toplulukları benzersiz bir coğrafyada bir araya getiren İstanbul, 1985 yılında Unesco dünya miras listesine dört bölge olarak dahil edilmiş. İstanbul'un Tarihi Alanları'nı içeren söz konusu dört bölge ise şöyle: Hipodrom, Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camisi ve Topkapı Sarayı'nı içine alan Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Sit Alanı; Süleymaniye Camisi ve çevresini içine alan Süleymaniye Koruma Alanı; Zeyrek Camisi ve çevresini içine alan Zeyrek Koruma Alanı ve İstanbul Kara Surları Koruma Alanı.

Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) 1985 (Karma Miras Alanı)

Göreme Milli Parkı, Derinkuyu ve Kaymaklı Yeraltı Şehirleri, Karain Güvercinlikleri, Karlık Kilisesi, Yeşilöz Theodoro Kilisesi ve Soğanlı Arkeolojik Alanı ile 1985 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine giren Kapadokya bölgesi, Kalkolitik Dönemden bu yana devamlı yerleşim alanıdır. Erciyes, Hasan Dağ ve Göllüdağ'ın yanı sıra çok sayıda volkanın patlaması sonucu tüflerle kaplanan yörede, rüzgar ve su aşındırması sonucunda olağanüstü kaya şekilleri oluşmuştur. Kışın ılık, yazın serin olan Anadolu kültür tarihine tanıklık eden Kapadokya bölgesi, her mevsim için uygun iç iklim koşullarına sahip.

Hattuşa: Hitit Başkenti (Çorum) 1986

Hitit İmparatorluğunun başkenti olarak Anadolu'da yüzyıllar boyu çok önemli bir merkez olan Hattuşa (Çorum, Boğazköy), 1986 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alınmış. Önceleri ilk sahipleri olan Hattiler tarafından "Hattuş" olarak adlandırılan; günümüzde görülebilen (Çorum il merkezinin 82 km güneybatısındaki günümüzdeki adıyla Boğazkale ilçesinde yer alıyor) ve büyük çoğunluğu Büyük Kral IV. Tudhaliya dönemine ait olan kalıntılar arasında tapınaklar, kraliyet konutları ve surlar bulunuyor.

Nemrut Dağı (Adıyaman) 1987

Anadolu'da Helenistik Dönem'e ait en görkemli kutsal kalıntıları barındıran Nemrut Dağı, 1987 yılında Unesco dünya miras listesinde kültürel varlık olarak yerini aldı. Adıyaman ili Kahta ilçesi sınırları içerisinde bulunan Nemrut Dağı, yüksekliği 10 metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle Kommagene Krallığının kutsal alanı olarak nitelendiriliyor. Aslan ve kartal heykeli ile başlayan heykel sırasında, aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi olan kartal ise göksel gücü temsil ediyor. Tanrıların tasvir edildiği beş heykelin arasında I. Antiochos'un heykeli de yer alıyor. Doğu ve Batı Terası'nda heykellerin tahtlarını oluşturan taş blokların arkasında Grekçe yazılmış 237 satırlık uzun bir kült yazıtı (nomos) bulunuyor.

Hieropolis-Pamukkale (Denizli) 1988 (Karma Miras Alanı)

Doğa ile tarihin eşsiz buluşması Pamukkale'de bulunan ve "Kutsal Kent" anlamına da gelen Hierapolis, 1988 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Hierapolis'te nekropol, Domitian Kapısı, mitolojik birçok sahnenin temsil edildiği tiyatro, Frontinus Caddesi, agora, Kuzey Bizans Kapısı, gymnasium, tritonlu çeşme binası, Apollon Kutsal Alanı, su kanalları ve nympheumlar, surlar, Aziz Philippus Martyriumu ve Köprüsü, Direkli Kilisesi, katedral ve Roma Hamamı kalıntılarını görmek mümkün. M.Ö. 2. yüzyılda Bergama Kralı II. Eumenes tarafından kurulan kent, adını Telephos'un karısı Hiera'dan alıyor. Termal suyun içindeki kalsiyumun çökelmesi ile oluşan, 2700 metre uzunluğunda ve 160 metre yüksekliğindeki doğa harikası Pamukkale travertenlerinde 35-36 ºC'yi bulan beş sıcak su kaynağı mevcut.

Xanthos-Letoon (Antalya-Muğla) 1988

Antalya ve Muğla illeri arasında yer alan Xanthos-Letoon, 1988 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Antik Çağda Likya'nın en büyük idari merkezi olan, Fethiye'ye 46 km. uzaklıkta, Kınık köyü yakınlarında bulunan Xanthos, M.Ö. 545'te Perslerin egemenliğine girene kadar bağımsız kalmış ve sonrasında yüzyıl kadar sonra tamamıyla yanmış. Yangından sonra yeniden inşa edilen şehir, M.Ö. II yüzyılda Likya Birliğinin başkenti olma görevini üstlenmiş. Daha sonra Romalıların ve Bizans'ın egemenliğine giren şehirde, yerleşen her uygarlığın inşa ettirdiği yapılarda Likya gelenekleri, Helenistik ve Roma dönemi etkilerine rastlamak mümkün. Xanthos'a 4 km. uzaklıkta bulunan Letoon'da ise Leto, Apollon ve Artemis tapınakları ile birlikte bir manastır, bir çeşme ve Roma Tiyatrosu kalıntıları bulunuyor. Aralarında en dikkat çeken -Artemis ve Apollo'nun annesi Leto'ya adanmış olan- en büyük tapınak ise batıda bulunan ve peripteros tarzında yapılmış Leto Tapınağı.

Safranbolu Şehri (Karabük) 1994

Sırasıyla Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Helenistik Krallıklar, Romalılar, Selçuklular, Çobanoğulları, Candaroğulları ve Osmanlıların egemenlik kurdukları bölgede yer alan Safranbolu, 1994 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alınmış. 18. ve 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başlarında yapılmış, yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi ile Türk kent kültürünün günümüzde yaşamasına katkıda bulunan Safranbolu'da; dünyanın en pahalı baharatlarından olan safran baharatı yetişiyor. 800 kadarı yasal koruma altında olan eserlerin yer aldığı Safranbolu şehrindeki evler Türk gelenekleri ve yaşam tarzı hakkında da bilgi veriyor. Yanında bulunan evin görüş açısını kapatmayacak şekilde inşa edilen, incelikli ahşap işçilikleriyle hayranlık uyandıran evlerin hepsi güneş ışığını kesintisiz alıyor.

Truva Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 1998

Homeros'un İlyada Destanı'nda bahsedilen Troya Antik Kenti, Türkiye Unesco dünya miras listesine 1998 yılında girdi. Çanakkale il sınırları içinde yer alan kent, M.Ö. 3000 yılına kadar uzanan tarihi geçmişi ile dünyanın en ünlü arkeolojik alanlarından biri olarak kabul ediliyor. Troya Savaşı'nın yapıldığı kent tarih boyunca defalarca yıkılıp kurulmuş. Dünyanın ilk güzellik yarışması Kaz Dağı'nın eteklerine kurulan bu kentte yapılmış. Hera, Afrodit ve Athena'nın katıldığı güzellik yarışmasında seçici görevini üstlenen Paris, kendisine Sparta kralının karısı Helena'yı vadeden Afrodit'i seçmiş. Paris'in Helena'yı kaçırması ise Troya Savaşı'nı başlatan olay olmuş.

Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) 2011

İstanbul'un fethinden önce Osmanlı İmparatorluğunun başkenti olan Edirne'de yer alan Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alınmış. Teknik mükemmelliği, boyutları ve estetik değerleriyle döneminin ve sonraki zamanların en muhteşem eserlerinden biri olan Selimiye Camii ve Külliyesi, 16. yüzyılda Sultan II. Selim adına yaptırılmış. Selimiye Camii ve Külliyesi; taş, mermer, ahşap, sedef ve özellikle çini motifleri ve ince işçilikleri ile kubbe ve kemerlerindeki kalem işleri, mermer döşemeli avlusu ve yapıyla bağlantılı el yazması kütüphanesi, eğitim kurumları, dış avlusu ve arastası ile Mimar Sinan'ın Ustalık Dönemi eseri olarak kabul ediliyor.

Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) 2012

2012 yılı itibarı ile Türkiye Unesco dünya miras listesine kabul edilen Çatalhöyük Neolitik Kenti, tarih boyunca tarımın başlangıcı ve avcılık gibi önemli sosyal değişim ve gelişmelere tanıklık etmiş. Yaklaşık 9400 yıllık geçmişe sahip Çatalhöyük Neolitik Kenti, Doğu ve Batı olmak üzere iki höyükten oluşuyor. 18 Neolitik yerleşim katmanından oluşan Doğu Höyüğü M.Ö. 7400 ve 6200 yılları arasına tarihlenirken; Batı Höyüğü ise M.Ö. 6.200 ve 5.200 yılları arasına tarihlenen Kalkolitik Döneme ait kültürel özellikler gösteriyor. Köylerden kentsel hayata geçişin önemli bir kanıtı olan Çatalhöyük, içlerine çatılardan girilen birbirine bitişik evler ve sokağı olmayan yerleşim yapısıyla ünik bir özellik sergiliyor.

Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) 2014

Orhangazi Külliyesi ve çevresini içine alan Hanlar Bölgesi, Hüdavendigar (I. Murad) Külliyesi, Yıldırım (I.Bayezid) Külliyesi, Yeşil (I. Mehmed) Külliye, Muradiye (II. Murad) Külliyesi ve Cumalıkızık Köyü olmak üzere altı bileşenden oluşan Bursa ve Cumalıkızık, Türkiye Unesco dünya miras listesine 2014 yılında alınmış. Osmanlı İmparatorluğunun ilk başkenti olarak kurulan, tarih boyunca ticarette önemli rol oynayan Bursa'nın kentleşme modeli, daha sonra kurulan Osmanlı-Türk kentlerine örnek teşkil etmiş.

Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) 2014

Pergamon (çok katmanlı kent), Kibele Kutsal Alanı, İlyas Tepe, Yığma Tepe, İkili, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe ve Maltepe Tümülüsleri olmak üzere dokuz bileşenden oluşan Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, 2014 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Helenistik, Roma, Doğu Roma ve Osmanlı Dönemlerine ait katmanları içerisinde barındıran alan, Helenistik dönem şehir planlamacılığının en iyi örneğini temsil ediyor. Bergama Krallığının başkenti olan kent önemli bir eğitim merkezi olmasının yanı sıra döneminin en önemli sağlık merkezlerinden Asklepion'a da ev sahipliği yapmış.

Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı (Diyarbakır) 2015

Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri olmak üzere iki ana bileşenden oluşan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, 2015 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine girdi. 7 bin yıldır tarihsel varlığını sürdüren Diyarbakır Kalesi, Surları ve Burçları hala orijinal ve özgün kültürel alanlar olarak varlığını sürdürüyor. 30'dan fazla uygarlığın izlerini taşıyan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, tarımsal değerinin dışında, kültürel ve tarihi olarak da özgün bir yere sahip.

Efes (İzmir) 2015

Tarihinin tüm aşamalarında çok önemli bir liman kenti ve kültürel, ticari merkez olan; 9 bin yıl kesintisiz yerleşim alanı olarak kullanılan Efes, 2015 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alınmış. Antik dönemin en önemli merkezlerinden biri olan Efes Dünya Miras alanı; Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi olmak üzere dört bileşenden oluşuyor.

Ani Arkeolojik Alanı (Kars) 2016

2016 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alınan, Türkiye ve Ermenistan sınırında yer alan Ani Arkeolojik Alanı, Orta Çağ'ın şehircilik, mimarlık ve sanat açısından gelişiminin tüm zenginlik ve çeşitliliğinin bir arada görüldüğü çok kültürlü bir İpek Yolu yerleşimi. Kapalı kent modelinden açık kent modeline geçişin bölgedeki ilk örneğini belgelemesi bakımından önemli olan Ani Arkeolojik Alanı, yoğun ticaret akslarının üzerine yerleştiği için ilerleyen zamanlarda çok kültürlü bir ticari merkezine dönüşmüş. Bu durumda kenti, Ermeni, Gürcü, Bizans ve Selçuklu kültürlerinin buluşma noktası haline getirmiş. Karşılıklı kültürel etkileşim beraberinde daha sonra tüm Anadolu'ya ve Kafkasya'ya yayılacak olan Ani'ye özgü bir mimari dilin oluşumuna neden olmuş.

Aphrodisias (Aydın) 2017

Aydın ili, Karacasu ilçesi, Geyre Mahallesi sınırları içinde, Menderes (Meander) Irmağı'nın bir kolu olan Dandalaz (Morsynus) Çayı'nın oluşturduğu bereketli vadide, denizden yaklaşık 600 metre yükseklikte bir plato üzerinde yer alan Afrodisias (Aphrodisias) Antik Kenti; 2017 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Yunan-Roma dönemi mimari ve kent özelliklerini çok iyi yansıtan bir yerleşim yeri olarak bilinen Afrodisias (Aphrodisias) Antik Kenti'nin en büyük zenginlik kaynağı, Babadağ eteklerinde yer alan mermer ocaklarından geliyor. Afrodisias Arkeolojik Kenti'nde tapınaklar, bir tiyatro, bir toplanma yeri ve iki hamam bulunuyor.

Göbekli Tepe (Şanlıurfa) 2018

Tarihin sıfır noktası olarak nitelendirilen Göbekli Tepe (Şanlıurfa), 2018 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Tarih öncesi avcı ve toplayıcı grupların yaşamları ve inanç sistemleri hakkında bugüne kadar tüm bilinenleri değiştiren Göbekli Tepe (Şanlıurfa), medeniyetlerin beşiği Mezopotamya'da, Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki Bereketli Hilal olarak adlandırılan topraklarda yer alıyor. Bilinen en eski megalitik yapı örneklerini bulunduran Göbekli Tepe, M.Ö. 9600 ile 8200 yılları arasında devamlı olarak kullanılmış. Karmaşık sosyal hiyerarşiye, kompleks bir inanç sistemine sahip olan Göbekli Tepe, büyük ölçekli ve sanatsal yapılarıyla insanlık tarihine ışık tutuyor.

Arslantepe Höyüğü (Malatya) 2021

Hititlerden Roma ve Bizans'a kadar pek çok medeniyete ev sahipliği yapan, Malatya'nın Battalgazi ilçesindeki Arslantepe Höyüğü 2021 yılında Türkiye Unesco dünya miras listesine alındı. Anadolu'da 'İlk Şehir Devlet' yapılarının ortaya çıkarıldığı Arslantepe Höyüğü'nde, Geç Kalkolitik Dönem'den Demir Çağı'na kadar geçen tarihsel sürecin buluntularına rastlandı. Taş üzerine alçak kabartma ile dekore edilmiş avlu ve giriş kapısının iki yanında iki arslan heykeli ve karşısında devrilmiş bir kral heykeli ile bir Geç Hitit Sarayı eserlerinin bulunduğu Arslantepe Höyüğü, Açık Hava Müzesi olarak hizmet veriyor.

Kaynakça

Buradan ulaşabilirsiniz.