DÜNYANIN EN GÜZEL ANTİK ÇAĞ ESERLERİNDEN BİRİ İSKENDER LAHDİ

İstanbul Arkeoloji Müzesi lahitler salonunda sergilenen bir lahit, insanlık tarihinin en önemli savaşlarından birinin günümüze ulaşabilmiş en güzel tanıklığını sergiler. Lahdi yapan heykeltıraş, döneme ve savaşa tanıklık eden bir gazeteci gibi, savaşın en can alıcı anını yakalamaya çalışır saniye saniye. Hareket edermişçesine arkadaki zeminden ileri çıkan her bir figür, savaşın hala aynı sıcaklığı ile yaşandığını göstermeye çalışır. Hareketlilik, ışık gölge oyunu ve bugün artık pek görülemeyen kaybolmuş renkler 2300 yıl önce yaşanmış savaşın üç boyutlu anlatımını sunar.

HEYKEL SANATININ KÖŞE TAŞLARI

1881 yılında zamanın Mu¨ze-i Humayun Müdürü olarak atanan Osman Hamdi Bey’in, 1887 yılında Sayda’da (Lübnan, Sidon) bulduğu toplam 22 lahit, antik dönem heykel sanatının köşe taşlarını oluşturur. Bu 22 Lahit Sayda Krallık Mezarlığı’na aittir. Lahitlerin içinde en eskisi Mısır Firavunlarının kullandığı antropoid (insan biçimli) Tabnit Lahdi dahil, Satrap Lahdi, Likya Lahdi, Ağlayan Kadınlar Lahdi ve İskender Lahdi gibi önemli eserler yer alır. Bu lahitlerin içinde bezemeleri acısından en göze çarpan İskender Lahdi’dir. Lahde Büyük İskender’in isminin verilmesi başlangıçta önemli bir yanlış gibi gözükür. Lahdin İskender’e ait olmadığı anlaşılınca bu yanlış önemsiz bir ayrıntıdan öteye geçmez. İsim o kadar benimsenmiştir ki değiştirilmeden kullanılmaya devam edilir.

EN ÖNEMLİ SAHNE: İSSOS SAVAŞI

Lahdin üzerinde iki konu betimlenmiştir, birincisi Makedonyalılar ile Persliler arasındaki amansız savaş, ikincisi ise Makedonyaların Persliler ile dostça ve ortaklaşa düzenledikleri geyik, panter ve aslan av sahneleri. Lahdin en önemli sahnesi, belki de ana sahnesi, meşhur İssos savaşı (MÖ 334) betiminin olduğu uzun kenardır ve buradaki ilk figürden dolayı da İskender ismini almıştır. Bu figür, meşhur atı Bukefalos ile şaha kalkmış aslan postlu Büyük İskender’dir. Lahdin gerçek sahibinin ise son Sayda Kralı olan Abdalonymos’tur. Bir hikayeye göre; İskender’in İssos’ta Pers ordusunu yener ve Sidon’a girer. Sidon kralı savaş sırasında Perslerin tarafında yer aldığından kaçmak zorunda kalır. Bunun üzerine İskender şehri yönetmesi için birini bulma görevini komutanlarından Hephaistos’a verir. Hephaistos şehirde dolaşırken yüksek duvarlı bir ev gözüne çarpar ve içeri girer, meyve ağaçları ve çiçekler ile dolu bahçeyi gördüğünde olağanüstü güzelliğinden etkilenir. O sırada eşeğinin küfelerine gübre yüklemiş bir adam ile karşılaşır. Yardımcılarına bu kişinin kim olduğunu sorar, bahçenin sahibinin, Pers isyanları zamanında bahçeyi ateşe vermek isteyenlere karşı canı pahasına mücadele eden Abdolanymos adlı bahçıvan olduğu söylenir. Hephaistos bu durumdan etkilenir ve Abdolanymos’u ülkeye yeni kral yapar.

ABDALONYMOS’UN KISA KRALLIK ÖYKÜSÜ

Gerçekten de lahit Abdalonymos’un kısa krallık öyküsü gibidir ve bu tarihlere ilişkin kısa betimsel kesitler sunar. Bu hikayenin ne kadarı doğru olduğu bilinmez ama kendisini kral yapan İskender’e borcunu ödemek için Abdalonymos, İssos savaşının en güzel iki sahnesini kendine krallığı bahşeden İskender’e adar. Lahdin üzerinde, Büyük İskender’in İssos ovasında Pers Büyük Kralı Daraios’u ve ordusunu yenilgiye uğrattığı İssos savaşı anlatılır. Savaş sahnesi, Büyük İskender’in hayatını anlatan Plutarkhos’un, İskender’in atı Bukefalos ile Pers ordusunun merkezi, Daraios‘un bulunduğu yere doğru tüm gücü ile saldırdığı an ile benzerlik taşır. Sahne, tiara (Pers başlığı) takan yüksek rütbeli Persliler ile İskender ve generalleri arasındaki çarpışmayı tüm çıplaklığı ile gösterir. Bu sahneye dikkatli bakıldığı zaman savaşın en kritik anının betimlendiği anlaşılır. Her iki taraf içinde savaş dengededir ve hala kimin kazanacağı belli değildir.

Hem Pers askerleri hem de Makedon askerleri başa baş mücadeleyi sürdürmektedirler. Sahnede bir Pers askeri göze çarpar, İskender’i vurmak için hazırladığı yayının okunu bırakmak için sonuna kadar gerdiği an betimlenir. Şahlanmış atı ile İskender tam karşısındadır ve bir kaç saniye sonra İskender bir Pers oku ile vurulabilir. Heykeltıraş bu anı o kadar ayrıntılı vermiştir ki mücadelenin değişebileceği bir an yakalamıştır. Tabi ki tarih İskender’den yanadır ve savaşı kazanacaktır...

İSKENDER’E BORCUNU ÖDEDİ

! Betim sadece bir savaşı değil, iki farklı toplum hakkında bir çok detayı da gösterebilecek kadar gözlemci ve ayrıntıcı bir gözle yapılmıştır. Makedon askerleri kısa kollu tunik ve pelerinli ya da kahramanlıklarını göstermek için çıplak olarak betimlenmişlerdir. Pers askerleri ise sadece gözleri ve yüzlerinin bir kısmını açıkta bırakacak şekilde tüm vücutlarını kapatan uzun kollu tunik - pantolon giymişlerdir. Bunun dışında Pers askerlerinin en göze çarpan özelliği ise günümüzde de hala doğu toplumlarında erkek olmanın en belirgin işareti sayılan bıyık ayırt edici bir özelliktir. Makedon askerleri sakalsızdır çünkü İskender, doğu seferi sırasında tüm askerlerinin olmasa bile komutanlarının tıraşlı olmasını emrettiği söylenir. Lahdin diğer uzun kenarında bir önceki düşmanca savaşa karşı Perslerin ve Makedonların dostça birlikte katıldığı av sahnesini anlatır. Bu av sahnelerinin betimlenmesinin nedeni ise Sayda’nın yeni kralı Abdalonymos’un kahramanlığını kanıtlamak ve iki toplumun birlikteliğini göstermektir. Sahnenin ortasındaki korku dolu andan anlaşıldığına göre Persliye saldıran büyük bir aslan ve ona yardıma koşan atlı ve çıplak bir Makedonyalı görülür. Yeni kral Abdalonymos’un düştüğü zor durumdan İskender ya da generallerinden biri olan Hephaistos tarafından kurtarılması anı betimlenmiştir. Abdalonymos, İskender’e bir kez daha borçlanmış olmalıdır ki bu önemli olayın anısını kendi lahdine özenle işletmiştir.